Praglı İki Sanatçı / Fatih Oto

Vitava nehri güneyden kuzeye doğru ters yönde akan nadir nehirlerden biridir. Praglı sanatçılara da esin kaynağı olmuştur. Prag deyince akla Kafka gelir. Kafka’nın oldukça çileli geçen bir hayatının daha çok kültürel çatışmalarla ilgili olduğunu söylemek mümkün. Yahudi bir ailenin kendi anlayışlarına bağlı olarak Avrupa dili ve kültürü içerisinde varlığını sürdürmesi ve baba otoritesi Kafka’nın hayatındaki karmaşık durumlardandır. O dönemler Avusturya-Macaristan imparatorluğuna bağlı Prag’da Almanca, Çekçe konuşulmaktadır. Çok kültürlü bir yapı olduğu anlaşılır. Küçük bir nüfusa sahip olmasına rağmen Prag, içinden çıkardığı sanatçılar ve şehrin kültürel, tarihsel önemiyle dünyaca bilinir. 1. Dünya Savaşından sonra Çekoslovakya bağımsızlığını ilan etti. Avrupa kadife devriminden sonraysa Çekya ve Slovakya olarak ikiye bölündü, Prag Çekya’nın başkenti olarak kalmaya devam etti.

Kafka’nın 1. Dünya savaşından sonraki döneme kadar (1924) bu sosyokültürel süreçlerin içinde kaldığı görülür. Kafka’nın karanlık, sıkıntılı ruh hali yapıtlarına yansımıştır ki bu nedenle yapıtlarının açığa çıkmasına, edebî dile dönüştürme başarısına rağmen çekimser kalmasında bunun etkili olduğu düşünülebilir. Hikayelerinden bazıları dönemin dergilerinde yayınlanmış olsa da bir ilgi uyandırmamıştır. Kafka’nın dili dolambaçlıdır ve soyutlamalara dayanır. O dönemki çevrede bu metinler anlaşılmamıştır. Ancak genişçe bir yayından sonra dikkat çekmiştir. Burada Kafka’yla aynı dönemde yaşamış yine Praglı olan ressam Jakup Schikaneder’den (1855-1924) bahsedeceğim. Kafka’nın ondan, onun Kafka’dan ne kadar haberi var bilemiyorum. İkisinin de biyografilerinde birbirlerinden haberdarlığını gösteren bir veri bulunmuyor. Birbirlerinden ne kadar habersiz olsalar da Prag sokaklarını, atmosferini, itilmişliği benzer duygularla işlemiş gibiler. Jakup’un resimlerine bakıldığında iç karartıcı, tekinsiz, melankolik, dramatik sahneler görülür. Jakup babasının ölümünden sonra yoksul bir yaşam içinde kalmış, 15 yaşında güzel sanatlar eğitimine başlamıştır. Daha sonraları Sanat Akademisinde eğitmen olmuş, 1913’te Bilim ve Sanat Akademisi üyeliğine seçilmiştir. Sanatında dünyaca bilinen eserlere imza atmıştır.

Resimlerini pastel tekniğine benzer bir tarzda yaptığı görülür. Gerçekçi sahneleri sarı- sıcak mum, fener ışığı etkilerine dayanarak verir. Yoksul, dışlanmış insanların dünyalarını etkin bir biçimde yansıtır. Melankolik hava resmin tamamında egemen olur. Yaptığı açık hava, dış mekân manzara resimlerinde de bu kasveti, romantizmi bulmak mümkündür. Puslu hava, soğuk renkler, ıssızlık hakimdir. Tek sıcak renk olarak işlediği sarı lamba ışıklarının dışında soluk, puslu kırmızıyı da birkaç resminde buluruz. İç mekân resimlerinde mum ışığı altında hasta, ölümlü, yalnızlık dolu sahnelere yer verir. Örnek olarak verdiğim akşamleyin bir sokak manzarası bize adeta Kafka’nın yürüdüğü yolları ve ruh halini anımsatır. (Sanatçının resimlerini internet üzerinden bulmak mümkün.) Burada bazı örnekleri verdim. Resimlerinde genellikle akşam vakitlerinin soluk ışıklı karanlığını işler. Dönemin empresyonizminin bol ışıklı, renkli resim anlayışından uzaktır. Figürler atmosfere uygun olarak yalnız, içedönük, durgun bir görünüşü yansıtır.

Ayrı dalda eserler vermiş olan yolları ayrı iki Praglı sanatçının üsluplarındaki benzerlik melankoli, içedönüklük, itilmişlik vb. dikkatimi çekti. Ne kadar o dönemin atmosferini, koşullarını yansıtsa da alımlayıcılar onların eserlerinde kendi ruh hallerinde yabancısı olmayan bir parçayı bulabilmektedir.

Fatih Oto

Yazarın diğer yazıları için tıklayınız…