“Jon Fosse” ve “Nobel Edebiyat Ödülü” Üzerine / Heybet Akdoğan

Bölgesel edebiyatın dünya edebiyatına, dünya edebiyatının ise küresel edebiyata geçişi 1960’larla başlayıp, Sovyet Bloku’nun çöküşüyle zirveye ulaşmaya yıllar içerisinde devam etti.

Süreç içinde gelişen toplumsal, politik başkaldırılar, teknoloji ve iletişim imkânlarının gelişmesi, yaşamın her alanında olduğu kadar, edebiyat alanınıda etkiledi.

Büyüyen ve küreselleşen dünyada birçok şey sosyo-politik paradigmaların sınırlarında kalmadığı gibi, edebiyat da söz konusu paradigmalara mahkûm olmamak için önemli mesafeler kat etti. Toplumsal dönüşümlerin tetikleyicisi olan edebiyat, sosyo-politik sıkışmışlığı aşmak için toplumsal ve siyasal alanda birçok engelle mücadele etti. Sonunda edebiyatın gücü karşısında hiçbir engel kalıcı olamadı.

Bugün edebiyatın küresel alandaki gelişmelerine şahitlik ediyoruz.

İnsanların tanımaya, iletişime, etkilemeye ve keşfetmeye yönelik kadim arzuları, küreselleşmenin yoğun bir biçimde yansıdığı sanat dalı olan edebiyatında dünya çapında ortak bir zemin oluşturmasını sağladı. Dile bağlı bir sanat dalı olan edebiyat, ulusal kültürlerin inşasında önemli bir görev üstlendi. Gelinen noktada edebiyat, ulusal olanı aşmanın ve küresel boyuta geçişin en ileri seviyesini yaşıyor.

Teknolojinin bilhassa son yarım asırdaki inanılmaz gelişimi, dijitalleşme, çeviri olanaklarının artması, yayımlama tekniklerinin olağanüstü gelişimi, edebiyatı ulusal sınırlar içerisinde konumlandıran paradigmayı ortadan kaldırmıştır. ç Artık dünyanın hemen hemen her ülkesindeki edebiyat ürünlerini, kendi dilimizle okuma imkânına sahibiz.

Edebiyat dünyasının paydaşları arasında doğal etkileşimler yaşayabiliyoruz. Yaşanılan bu gelişmeler sayesinde başarılı edebiyat eserleri, dünya çapında ödüllendiriliyor ve ödül alan edebiyatçılar eserleriyle birlikte edebiyat dünyamıza kolaylıkla misafir olabiliyorlar.

Bu yılda Nobel Edebiyat Ödülü alan bir yazara ve eserine şahitlik ettik.

2023 yılı Nobel Edebiyat Ödülü’nü Norveç’li öykü, tiyatro ve roman yazarı Jon Fosse aldı. İsveç Kraliyet Bilim Akademisi, İskandinav edebiyatının güçlü ismi Fosse’nin, “söylenmeyeni dile getiren yenilikçi oyunları ve düz yazıları” için ödülü hak kazandığını açıkladı.

Nobel Edebiyat Komitesi Başkanı Anders Olsson, İskandinav edebiyatçı Fosse’nin, ” Norveç’in geçmişiyle birlikte dilini ve doğasını harmanladığını” söyledi.

Fosse, uzun bir süredir dünyada en çok sahnelenen oyun yazarlarından biri olarak da tanınıyor. Fosse’nin, Norveççe Nynorsk dilinde yazdığı ve çeşitli türlere yayılan eserleri; oyun, roman, şiir koleksiyonu, deneme, çocuk kitabı ve çeviriden oluşuyor. Fosse’nin eserleri sıcaklık dolu ve mizah yüklüdür. Aynı zamanda insan deneyimine dair katı imgelere karşı naif bir tutumu vardır.

Fosse eserlerinde kendi hayatımızdan da alışık olduğumuz gündelik durumları kaleme alıyor. Jon’un özellikle oyun türü eserlerinde okuyucu, zihnini meşgûl edecek çözümsüzlüklerle karşı karşıya kalıyor. Fosse’yi izleyici için seyirci kılan en çok da bu özelliğidir. Jon Fosse’nin kendine özgü tarzı, edebiyat dünyasında “Fosse minimalizmi” olarak adlandırılıyor.

Fosse’nin edebiyat dünyasına kazandırmış olduğu özgün ve sürükleyici anlatım tarzı, edebiyat dünyasının küreselleşmesiyle birlikte geniş okur kitlesiyle buluşuyor. Nobel ödüllü yazar, İskandinav bölgesinden evrensele doğru yayılan bir edebiyatçı.

Nobel Edebiyat Ödülü’nü almaya hak kazanmış Jon Fosse, küresel edebiyat nosyonu arasında önemli bir örnek teşkil ediyor. Nobel Edebiyat Ödülü ile küresel edebiyat nosyonu arasında sıkı bir ilişkinin olması, Nobel Edebiyat Ödüllerinin tarihini kürselleşme tarihiyle birleştirmektedir. Çünkü İsveç Akademi’sinin temsil ettiği Batılı, liberal ve demokrat ölçüler, küresel edebiyatında benimsediği başlıca referanslardır. Zaten Nobel Edebiyat Ödülü’nü kazanan edebiyatçıların çoğunluğu, küresel edebiyat eğilimine yakın duran yazarlardan oluşmaktadır.

Nobel ödüllü yazarlar, evrensel insanlığı ilgilendiren konuları, ideolojik tutuculuktan uzak bir şekilde daha ılımlı, daha uzlaşmacı bir üslûpla yazmaktadırlar. Dil ve anlatım konusunda evrensel insanlığın duyarlılığını hedefleyen küresel edebiyatçılar, çok kimlikli eserler üretmektedirler. Nobel ödüllü yazarların günlük yaşantılarına baktığımızda; eserlerindeki farkındalıkları hayatlarında da yaşamaya çalıştıklarını görmekteyiz.

Küresel eserler yazmayı ilke edinen yazarlar zaten birer ‘dünya vatandaşı’ gibi yaşamaya gayret etmektedirler. Gelişen dünyamızda; sosyal, politik ve kültürel paradigmaların sınırlarını parçalamaya çalışan küresel edebiyat akımı temsilcileri, evrensel edebiyat teorisini geliştirmeye devam ediyorlar.

Jon Fosse’nin, bu öncülerden biri olarak, evrensel edebiyat dünyamıza yeni eserler sunmasını temenni ediyorum!

Heybet AKDOĞAN

Yazarın diğer yazıları için tıklayınız…